“Кәҗә мал түгел”, — диләрме әле кайбер якларда? Арча районының Чөмә-Елга авылында яшәүче Гатиятовлар өчен мал гына түгел, гаилә әгъзасына әйләнгән кәҗәләр. Терлек турында бу дәрәҗәдә борчылып, назлы итеп сөйләгәннәрен ишеткәнем юк иде. Фирдия апаны авылда аш-су остасы буларак беләләр. Коръән мәҗлесенә, кунакка барамы, һәрчак тәмле кош теле әзер. Аны үзе белгән рецепт буенча пешерә, камырын каенанасыннан калган борынгы җайланма белән кисә. Гөбәдиясе, караҗимешле тавык рулеты да телеңне йотарлык була. Күңеле тулганда Фирдия апа шигырьләр иҗат итә, яраткан җырларын суза. Кул эшләренә дә оста.
Фирдия апа гомер буе колхозда эшләгән. Ире Рифкать абый белән бер атна дигәндә парлашканнар. “Шимбә күрде, чәршәмбе сорарга килде, атна азагында никах укыттык”, — дип сөйли җор телле Фирдия апа. Менә инде 56 ел тигез гомер кичерәләр. Ике балалары, ике оныклары бар.
— Хәзер ике малай, бер кыз үстерәбез, — дип елмаялар. Кәҗә бәтиләре турында әйтүләре икән. Башта сыер асраганнар. Тик олыгайгач (Рифкать абыйга — 85, Фирдия апага 76 яшь), 15 еллап инде кәҗәләр тоталар. Фирдия апа аларга яратып: “Чәчәкләрем, матуркайларым”, — дип дәшә. Ана кәҗәгә 5 яшь. Көненә 3,5 литр сөт бирә икән.
— Биш минутта сепаратордан чыжылдатып каймак чыгартам, эремчеге бик тәмле була, корт та ясыйм. Сөтен эчәбез, бик файдалы, яман шешне кисәтә дип тә әйтәләр, — ди Фирдия апа.
Матуркай ел саен 3-4 бәти китерә. Салкында туңмасын өчен, Фирдия апа ире белән аларны чиратлап саклый. Хәлсезрәк булгач, кыш буе берсен өйдә тотканнар.
— Памперс кидереп, гел янымда йоклаттым. Кәҗәнең имчәге икәү генә. Шуңа да ашаганда бәтиләр үзара сугышмасын, бер-берсенә комачауламасын өчен, сөтне савып, барысына да тигез итеп шешәдән имезәм. Аларны бала караган кебек тәрбияләргә кирәк, — ди әңгәмәдәшем.
Кәҗә яратканны бик сизә икән. Матур итеп иркәләп дәшкәнне, яңакларыннан сыйпаганны да тоя. Фирдия апа кәҗәләренә көн дә массаж ясый, сыртларын сыпыра, йоннарын тарый. Кәҗәләр дә хуҗаларының абзарга чыкканын көтеп кенә тора. Җәй көне Фирдия апага ияреп җиләккә, чишмәгә суга, кибеткә баралар.
— Мин өйгә кереп киткәч, артымнан елап калалар, кызганам инде үзләрен, — ди әңгәмәдәшем.
Кәҗәләргә теләсә нәрсә ашатырга ярамый икән.
— Алар йомшак печән ярата. Бакчада люцернаның бөреләнгәнен көтеп торабыз да, коры таякка калганчы, Рифкать чалгы белән чаба. Тал ботакларын да турап бирәбез. Анда файдалы каротин матдәсе күп икән. Матуркайларым чыршы ботакларын, Америка өрәңгесен дә теләп ашый. Хәзер кара ипи, печән бирәм. 1 чиләк җылымса суга 1 аш кашыгы тоз салып эчерәм, — ди Фирдия апа.
Авылда көтү юк, шуңа да кәҗәне арканларга кирәк. Монда аерым кагыйдәләрне истә тоту мөһим. Шук кәҗәләр бер-берсенә зыян салмасын өчен, араларын бер метр чамасы калдырып бәйләсәң яхшырак. Уйнашып, берсенең мөгезе икенчесенең муенчагына эләгеп, буылып үләргә мөмкиннәр. Эссе кояшта алар авыруга сабыша. Шуңа да кояш кыздырганда, күләгәле, җиләс урынга күчерергә кирәк.
Абзарны ике метр биеклектә, такта арасын шырпы тартмасы киңлегендә эшләргә киңәш ителә. Рәшәткә очларына Т хәрефе формасында аркылыга такталар кадаклау бәтиләр сикереп имгәнмәсен, асылынып калмасын өчен кирәк. Кәҗә — чиста хайван. Шуңа да абзарны гел чиста тотарга кирәк. Шул чакта гына сөте тәмле була.
Фирдия апа кәҗәләр турында сәгатьләр буе сөйләргә әзер.
— Кәҗә асрау буенча күптән бер китап сатып алган идем, шактый нәрсәне шуннан өйрәндем. Әле менә саткан бәтиләремнең кайсы асылынып, кайсы бавына чолганып үлгән. Берсен эт ашаган. Аларны кызганып, бик борчылдым. Кәҗә алгансың икән, аны яратырга кирәк, игътибарсыз калдырырга ярамый, — дип елый-елый сөйли Фирдия апа. Хәзер дә өч бәтие сатарга әзер, кәҗәләрне чынлап яраткан, ышанычлы кулларга гына бирәм, ди.
Эльвира МОЗАФФАРОВА.
