“Үзең утыртып чыгарган каз ите тәмлерәк”

Мәрхүмә дәү әнинең сәке астында каз утыртканын (кайбер якта бастыру диләр) хәтерлим. Бу хәл ешрак апрель башларына туры килә иде. Бе­ренче яшел чирәм белән йомыркадан бәбкәләр борын төртә. И, сөе­нәбез, димәк, безне биби сакларга чыгарачаклар. Ә бу инде калын биш­мәт өстенә чалкан ятып, тәмле ризык ашау дигән сүз. Аннан өйгә зур эш башкарган кебек керәсең. Йомыркадан чыккан бәбкәләр шулкадәр якын була, әйтерсең гаиләдә сабый бала туган. Беренче көннәрдә аларны кулда гы­на күтәреп йөртәсең, туйганчы иснисең, кочасың, сыйпыйсың. Ә алар си­ңа җавап итеп: “Пи-пи”, — ди. Бер ай эчендә ана каз да гаилә әгъзасына әй­ләнә. Ул йорттан чыгып киткәч, хәтта күңелсез булып кала… Ни кызганыч, хәзер шул рәвешле бәбкә чыгару бетте дияргә мөмкин. Җиңелчә яшәргә өй­рәндек. Ә менә Тәтеш районының Кече Әтрәч авылында гомер итүче Гафия­туллиннар хуҗалыгында 14 каз бар: җидесе — ана, җидесе — ата.

“Парлап яшәүгә ни җитә!”

Казларның төп хуҗасы — 81 яшен тутырган Римә апа Гафиятуллина. Ул үзен бел­гәннән бирле шулай парлы казлар тота икән. Казлары ел саен йомырка сала, унлап бәбкә чыгара.

— Римә апа, хәзерге каз­лар бик утырмый, сезнекеләр ничек барысы да бәбкә чыгара?

— Моның төре шундый, әби заманыннан ук калган. Хә­зерге казлар инкубаторда чыга бит. Шуңа да басмыйлар. Төрен дә белмим, кара каз дип кенә йөрибез.

Әлегә әбинең биш ана казы утыра.

— Биш казны да бер көн­не утырттым, майның егермеләренә чыгарга тиеш, — ди­де Римә апа.

Казларга күз салам, берсе усалга охшаган — янына бара башласаң, ысылдый. Ә берсе, киресенчә, тыныч.

— Казларның усал булуы нәрсәгә бәйле?

— Казларны адәм баласына охшатам: аларның да төрлесе бар. Югыйсә шул ук ризыкны ашыйлар, тәрбия дә бер үк. Теге усал каз да бу тыныч анадан туган. Кайберсе бәбкәләрне талый.

Әбекәй кызлар җитезлеге белән урындыкка менеп бас­ты да йомыркаларны бер-бер артлы утка куеп карады.

— Әнә, күрәсеңме, очлаеп торган башы ак, ә йомырканың түгәрәк өлеше караң­гы­ланган. Алла боерса, шу­шы ак җиреннән бәбкә тишеп чыгачак. Гадәттә, 28, 29 көн­нән чыгалар.

— Бер каз астына ничә йо­мырка саласыз?

— Казның түшенә карап, ун­нан артыкны салмыйм. Йо­мыркаларга җылы җит­мәсә, бәбкә зәгыйфь булып чы­га. Йә кендеге кереп бет­ми­чә үлә яисә бөтенләй йомырканы тишеп чыга алмый.

Ана казлар көн саен ир­тән ояларыннан чыгып йө­реп керә икән.

— Көн яктыруга, кыбырсый башлыйлар, — диде Ри­мә апа. — Чыккач, ашыйлар, эчәләр. Аларны ата казлар көтеп тора. Ана казларга ни­чек сөенгәннәрен күрсәгез! Ян­нарында биеп кенә йөри­ләр.

— Җиде ана казга бер-ике ата каз җитмиме? Ел әй­­ләнәсе шулкадәр ата каз­ны ашатырга да кирәк бит.

— Парлап яшәсеннәр, ким­сетәсем килми. Парлы булуга ни җитә!

Чынлыкта тагын бер сә­бә­бе бар икән — ана каз фә­кать парын гына янына китерә, аккошлар кебек. Ата казлар да пары янына бүтән­нәрне китерми — сугыша башлыйлар.

— Аннары җиде ана казга бер-ике ата каз калса, йомыркаларның барысы да ата­лы булмый, — дип дәвам итте Римә апа. — Әбием дә го­мергә казларны парлап ас­рады. Мин дә гел шулай ит­тем. Биш янына ун сыя ул.

Сынмау…

Римә апаның язмышы бик гыйбрәтле. Әти-әнисез үс­­кән ятим бала ул. Алты яшендә йон тетә торган машина астына кергән. Сукыр әби­се аны шуннан тартып чыгарган. Нәтиҗәдә бер як би­тендә җәрәхәт эзе кал­ган…

— Әтием сугышта үлгән, — диде Римә апа. — Әни ­ки­яү­гә чыгып киткән. Мине әти­­­нең сукыр апасы тәрбия­гә алган. Кечкенәдән аны җи­тәкләп йөргәнемне хә­тер­лим. Әбием бик тырыш иде, гомер буе сыер асрады, кош-кортлар тотты. Начар яшәдек дип әйтә алмыйм. Ирле хатыннар да без­дән бу­рычка акча алып тора иде.

Римә апа гел хезмәттә бул­ган. Язмыш аны бар эш­кә өйрәткән.

— Әбиемә кечкенәдән яр­дәм итәргә теләдем, — диде ул. — Көтү кайтканда, аны җитәкләп сыер алырга барганыбызны, каз бәбкә­ләре сак­лауны әле дә сагынып искә алам. Кул арасына керә баш­лагач, чәй кайнату, аш пе­шерү кебек эшләрне үз өс­темә алдым. Әби миңа ка­рата бик мәр­хәмәтле булды. 84 яшенә кадәр яшәде, тәр­бияләп, соңгы юлга озаттык. Урыны оҗмахта булсын, мин аннан бик риза. Әле ярый әни үзе белән алып китмә­гән дим, кайларда үскән булыр идем. Язмышыма рәх­мәт­­лемен. Алма кебек матур, акыллы ул белән кыз үс­тердем. Кызым да авылда яши, көн са­ен килә. Киленем дә әйбәт, оныклар “әби” дип ке­нә то­ра. Шулай булгач, ни­чек язмыштан зарланырга ки­рәк?!

Римә апа улы Фәннур, килене Хамисә, оныгы Салават белән гомер итә. Ал­ма ага­чын­нан ерак китмә­гән, яшь­ләр дә әниләре кебек үк тырыш. Бәлки, әле уздырып та җи­бәргәннәрдер. Хуҗалыкларында 21 савым сыеры, ун­нан артык үгез, таналар, егермегә якын аталы-аналы күркәләр (шулай ук бәбкә чы­гару өчен тоталар), үрдәк­ләр, 2 дистә сарык, берничә ат бар. Капкадан узгач, ишегалдында тезелеп торган дистәләгән чиләккә күзем төш­кән иде. Бактың исә алар сөт чыгару өчен икән.

— Сыерларны улыбыз Са­лават та сава, — дип таң калдырды Хамисә. — Ике савым аппаратыбыз бар. Иртәнге сәгать өчтә торып, башта үзе­безнең сыерларны савам. Аннан фермага китәм, ан­да 50 баш көтә. Ә өйдәге кичке савым Салаватка ка­ла. Мәктәптән кайтып, тамак ялгагач, каралтыга чыга. Кич­кә кадәр шунда. Савым аппаратын кайнар су белән юып, чистартып ук куя. Улым миңа эш калдырмый, рәхмәт яугыры.

Салават быел IX сыйныфны тәмамлый икән. Га­дәттә, хә­зер ата-ана имтиханнар дип, баласына эш кушмый. Ә биредә киресенчә.

— Укырга вакытың каламы соң? — дип сорыйм Салаваттан.

— Кала. “Өчле”ләрем юк, әй­бәт укыйм. Абыем Радик та шулай эшләп укыды.
XI сыйныфта белем алганда да бө­­тен хуҗалык эшләрен алып бара иде. Хәзер Казанда укый.

— Авылда калырга җые­на­сыңмы?

— Белмим әле, башта һө­нәр үзләштерергә кирәк. Авыл тормышын бик яратам.

— Салават III сыйныфтан бир­ле сыер сава, — дип сүз­гә кушылды Хамисә. — Әле ул тагын күркәләр, тавык че­биләре утыртып чыгара. Гел шу­лар янында мәш килә. Ул як­тан Римә әбисенә охшаган. Йомыркадан бәбкә, че­би кайчан чыга, барысын да бе­лә. Аларны үзе үстерә. Әби­се каз караса, Салаватта — күркәләр, тавык-чебеш­ләр.

Гаилә башлыгы Фәннүр­нең хәзер кызу урак өсте икән — 60 гектар җирләре бар. Шунда җир сукалый, чәчү чәчә. Ике трактор, комбайн, йөк машиналары — фермерлык эшен алып бару өчен бөтен төр техникалары бар.

— Грантлар алдыгызмы? — дидем хуҗа кешегә.

— Юк. Барысын да үз кө­чебез белән булдырдык. Баш­та бер тракторга акча җыйдык, аннан икенчесенә… Кредитка якын барырга да куркабыз.

Римә апаның кызы Гөл­фия дә гаиләсе белән Кече Әтрәчтә яши. Аны да күр­дек. Әнисе, туганнары кебек ул да тырыш, гади кеше.

Хамисә каз бәлеше пешергән иде. Табын янына утыргач, сүз янә казлар турында дәвам итте.

— Бәбкәләрне сатып алу җиңелрәк түгелме? — дим ху­җабикәгә.

— Өйдә бастырып чыгарган казның ите тәмлерәк, — ди­де Хамисә. — Болай да ел са­ен йөз каз алабыз. Тик алары аерым үсә, ата-аналы казлар янына кушмыйбыз.

— Аларын сатасызмы?

— Әйе. Үрдәк, күркә дә үс­тереп сатабыз. Кайбер кеше махсус үзебездә чыккан казларны сорап килә.

Әлеге гаиләгә сокланып кайттым. Яңа йорт җиткер­гәннәр, мул тормышта яши­ләр. Менә шулай хәләл хез­мәт белән гомер итәләр.

Руфия РӘХМӘТУЛЛИНА.