“Күркә белән сөйләшсәң, ул усал булмый”

К укмарада яшәүче Рәхимуллиннар гаилә­се ел саен үрдәк-каз бәбкәләре, чеби­ләр, күркәләр алып кайтып сата. Гел шу­лардан алучылар бар, алдан чиратка язылалар икән. Быелгы сезонда да кошчылык белән шө­гыльләнүчеләрнең эшләре гөрләп бара. Кап­ка төбеннән машина өзелми: берсе килә, бер­се китә, һәммәсе катыргы тартма күтәреп чы­га. Әнә шундый тыгыз эш вакытына туры кил­де сәфәрем. Бәбкәләрне, чебешләрне чират торып алалар. Кирәк кешегә комбиазыгын да саталар икән. Гаилә бизнесы, кошчылык бе­лән шөгыльләнүнең кайбер серләре турында Айгөл сөйләде.

“Биергә өйрәнгән күркәсен суярга кулы бармаган”

— Мин мәктәптә укыганда ук әтием Мансур “четверка” машинасы белән Глазовтан каз бәбкәләре алып кайта иде, — дип сөй­ләп китте ул. — Аннан күреп күршеләр, туганнар: “Безгә дә алып кайт әле”, — ди башлады. Шу­лай итеп, әти яз саен үзебезгә генә түгел, башкаларга да бәбкәләр алып кайтты. Машинага сыя торган читлекләр ясады. Ул вакытта бәбкәләрне ерак юлда ничек йөртергә икәнен белеп бетерми идек. Чөнки ин­тернет юк, хәзер генә бө­тен сорауга җавапны шун­нан табып була. Заказлар күбәя башлады, әм­ма моның бе­лән әти буш вакытында гына шө­гыль­лән­де. Ул элеваторда эшли иде, ике көн хезмәт ку­­еп, өч көн ял итте. Мин кияүгә чыгып, Ка­занда яшә­дем, ике бала таптым. Әмма гаилә тормышы барып чыкмады, хәзер балаларым бе­лән әти-әнием янына кайт­тым. Бүген бу эш­не өчәү­ләп башкарабыз, әни­ем Рузалия дә кош-кортны бик ярата.

Айгөл мине иң элек күр­кә­ләр белән таныштырырга булды. Аларны гараж өстен­дә икенче каттагы бүлмәгә ур­наштырганнар. Чебешләр янына урамда йөргән аяк киеменнән керергә ярамый, ае­рым аяк киеме куелган, аны­сын да башта махсус сыекча белән дезинфекция­лисе. Без керүгә, 18 көнлек күр­кәләр сөенеп, тавышлар чыгара башлады. Берсе килеп, аяк киемемне чукып карады, икенчесе комбиазыклы капчык өстенә менеп утырып, игъ­тибар белән карап торды.

— Күркәләр — бик игътибарлы кошлар, алар белән сөй­ләшергә кирәк, — диде Ай­гөл. — Килеп керүгә “сә­лам” дип кычкырсаң, алар си­ңа җавап бирә. Күпләр күр­кәне усал кош дип уйлый, ә алар белән көн дә аралашсаң, андый булмыйлар. Бу кошлардан уңай энергетика күчә, кәефне күтәрәләр. Кичә му­зыка куйган идем, берсе ку­шылып җырларга тотынды. Әнә тегендә бер әрҗәдә ая­гы аксак чебеш утыра. Янә­шәсендә утырганы аксак тү­­гел. Тегесенә күңелсез бул­­масын дип, шуның янына менеп утыра, шулай хә­лен белә. Кайчакта аларның шундый акыллы булуына шак­катам. Узган ел бер хатын-кыз бездән күркә чебешләре алган иде. Шуның берсе музыкага биергә өй­рәнгән. Кич саен кон­церт күр­сәткән. 22 килолы булып үссә дә, кошны ­суярга куллары бармаган, кызганганнар… Күркә ачык төсләрне ярата. Кызыл яки са­ры төстәге кием киеп яннарына килсәң, алар куышлы уйный башлый, артыңнан чабалар. Менә шундый кызык кошлар.

“Күркә — нәзберек кош”

Чебешләр яши торган бүл­мәдә шактый эссе булуына игътибар иттем. Баксаң, күркәләрне 42-45 оС җылыда тотарга кирәк икән. Өе­леп ята башласалар, аларга сал­кын дигән сүз, авызлары ачык булса, эссе дигәнне аң­лата. Минем бе­лән сөйләш­кән арада Айгөл аларга ту­рал­ган суган һәм сарымсак кыяклары бирде. Бу ризык суалчаннарга каршы чара бу­ларак бирелә икән, анда С витамины да күп, ди.

— Күркә — шактый нәзберек кош, — дип, сүзен дәвам итте әңгәмәдәшем. — Чөнки аны стериль шартларда то­тар­га кирәк. Хәтта су эчерү, ашату җайланмаларын, лам­почкаларын да башка кошка тотмыйбыз, күркәләр өчен генә кулланабыз. Аны дезинфекцияләнмәгән абзарга алып кайтырга ярамый. Сатып алучыларның һәм­мәсенә моны аңлатам, кулларына тәртибе язылган кәгазьне тоттырам. Кайбе­рәүләр куркып кала: “Мәшә­катьле икән”, — диләр. Ә бер алган һәм тәртибен белгән кеше курыкмый. Күркә үсте­рү чеби үстерүгә караганда ку­лайрак, ите күп чыга. Ул тиз үсә. Мәсәлән, менә бу “Хайбрид конвертер” токымлы аклары 5-6 ай эчен­дә  25 килога җитәргә мөм­кин. Болар — ата кошлар. Аналары 8-17 кило бу­ла. “Бронза” токымлы чуарлары кечерәк, 16 килога ка­дәр үсә. Әмма аларының ите йомшаграк һәм сусылрак, ка­ты җепселләр булмый дияр­лек. Шуңа да монда сатып алучы үзе уйлый: аңа ке­черәк, ләкин йомшаграк ит­ле­се кирәкме, әллә зуррагымы? Күркәне үстереп, итен са­тучылар зуррагын сайлый, билгеле. Нинди токым булса да, ана күр­кәнең ите йомшаграк. 10 көн­нән чебешнең анамы, атамы икәнен чамаларга мөмкин. Аталар тиз­рәк үсә, кабарына башлый, ана­лар кечкенәрәк була.

“Җәй буе фермада мәш киләбез”

Рәхимуллиннарның өй арт­­ларындагы сарайлары да кош-корт белән тулган. Бер якта “Линда” токымлы йөзләгән каз бәбкәсе, алар янында үр­дәк бәбкәләре дә бү­леп ку­елган, өстәге читлектә — че­биләр. Һәммәсен бер тәү­леклек чакта алып кайтканнар да акрынлап саталар. Икенче абзарда инде үсеп җи­­тә язган бройлер чебилә­ре дә бар. Алары тагын да күб­рәк булган. “Кичә генә бер абзар чебине алып кит­те­ләр”, — диде Айгөл.

Иң күп сатылганы бройлер икән. Быел гына да ­Рә­хи­муллиннар кулыннан
14 мең­ләп чеби үткән. Бу гаи­лә фәкать “Росс-308” токымы белән эш итә.

— Ул 75 көндә үсә, ите су­сыл, йомшак була, — диде Ай­гөл. — Ашауга нәзберек түгел, табигый ри­зык белән дә үсә. Мәсә­лән, “Кобб” токымы комбиазык белән генә әйбәт үсә бит. Үрдәкләрнең мулард тө­рен сайлавыбыз да юкка тү­гел. Аларның ите майлы булмый, сусыл.

Кайсын тәүлеклек килеш, кайберсен үстереп саталар. Ә сатудан калганын Янсыбы авылындагы фермаларында үзләре үстерәчәк. Июньнән бу гаиләнең бөтен тормышы әнә шунда кайнаячак.

Айгөл белән Кукмара читендә генә диярлек урнашкан шул авылга юл тоттык. Алар бу хуҗалыкны берничә ел элек сатып алган. Авыл тау итәгендә урнашкан, табигате — искиткеч!

— Элек монда бау цехы булган, — дип таныштырды Ай­гөл. — Аннары аны бер фермер сатып алып, ферма салып, сыерлар асраган. Әм­­ма сатар алдыннан җир­не авыл хуҗалыгы катего­рия­сеннән шәхси хуҗалыкка әйләндергән. Шуңа да без­гә монда нәрсәдер тө­зер­­гә рөхсәт юк. Бик тә ки­ңәясебез килә, бу авылны, та­бигатен бик яратабыз, лә­кин мөмкин түгел. Ике еллап җирне кире авыл хуҗалыгыныкына әйләндереп булмасмы дип йөрдем, булмады. Бер авылда арендага җир бирделәр дә, тик ул ераграк шул. Монда ияләндек, балалар да бу урынны ярата. Җәй көне биредә мәш килә­без. Каз, үрдәк, че­би, күр­кә­ләрне шушы фермада үсте­рә­без. Ике зур казанда ашар­га пешерә­без. Кечкенә чак­та бәбкә­ләрне  карга алып китмәсен дип, аларны балаларым саклый. Кош-кортлар үскәч, суеп, ит итеп сатабыз, тере килеш алучылар да бар. Суйганда өмә оештырабыз, үзебез генә башкарып чыгып булмый.

Әнә шулай гаиләләре бе­лән тату эшләп, табыш алып, башкаларга да экологик яктан чиста ит тәкъдим итеп яши Рәхимуллиннар. Килә­чәк­­тә дә эшләрендә уңышлар телибез.

Рәзилә РӘСИМ.