Бер җылы сүз кирәк…

Шушы көннәрдә социаль челтәрдә түбә­тәй­ле бер абый дусларга кушылды. Берзаман Фоат Закиров исемле әлеге сөй­кем­ле агайдан хат килеп төште. Аның кыскача эч­тәлеге мондый: “17 яшемнән Саба урман ху­җа­лыгында эшләдем. Аннан Чаллыга киттем. 1980 елларда агачтан төрле әйбер­ләр ясый баш­ладым. 13 ел элек кул эшләнмә­ләремне Са­­ба урман хуҗалыгы музеена кайтардым. Алар анда бер почмакта тузан җыеп ята. Бу хак­та музей мөдире белән сөйләштем. “Әгәр эш­­ләнмәләрем кирәк булмаса, кире алып ки­тәм”, — дидем. Ә Рузия бик дорфа җавап бирде. Рәхмәт әйтеп, ник бер грамота бирсеннәр, хәлне белсеннәр…”

“Изге ният белән…”

Фоат абый белән шуннан аралаша башладык. Тумышы белән Саба районының Сабабаш авылыннан. Бүген Чаллыда тормыш иптәше Шә­рия апа белән го­мер кичерә. Ике кыз үс­тергәннәр, 5 оныклары бар. Лаеклы ял­да булса да, Чаллыдагы бер гимназиядә агач остасы булып эшли — ватылганны тө­зә­тә, вак-төяк эшләрдә катнаша.

— Сеңлем, хурланам мин, — диде ул. — Җан җылымны кушып, музейга шундый ма­тур кул эшләнмәләре бү­ләк иттем, ә алар кирәксезгә чыккан. Бергә эшләгән хезмәттәшләребез, директорыбыз — Нургали Миңнеханов, як­ты дөньядан кит­кән башка урманчыларның рух-шә­рифләре шат булсын дип эш­­ләдем. Директорыбыз киң күңелле кеше иде. Нур­га­ли Миңнеханович урман хуҗалыгы өчен күп эшләде.

— Музейга бүләк иткән агач эшләнмәләре арасында нәрсәләр бар? — дим.

— Күп инде. Нургали Миңнехановның яраткан транспорты — “ИЖ” мотоциклының күчермәсе, арба, ат ар­ба­сы, чанасы, кул пычкысы белән утын кисү җайланмасы, туку станогы, тагын бү­тән әйбер­ләр… Хәзер бит авылларда да андый инструментлар, җиһазлар юк. Ә бу тарих. 1960-1970 елларда көн­кү­реш­тә кулланылган әй­бер­ләр. Музейга килгән ке­ше­ләр, бигрәк тә балалар шу­ларны күрсен, тотып карасын, дигән идем. Ә алар чит­тә бер почмакта тузан җы­еп ята икән.

Фоат абый Саба урман ху­җалыгында дистә елга якын эшләгән. Гади ботак чабучыдан башлап, урманчыга кадәр күтәрелгән. Шу­ңа да аңа агач эше якын.

— Армиядә чагында ук агач эше белән кызыксына башладым, — ди оста. — Әти­ем дә балта остасы иде. Дөрес, ул заманнарда аларга болай сувенирлар ясап утырырга җай булмаган. Эш­не гади әйберләр­дән баш­лаган идем. Тора-бара зур­рак нәрсәләр — йорт, мә­чет макетлары, арба, ча­на ясау­га күчтем. Эшлән­мәләремнең исәбен-хисабын бел­мим. Күбесен бүләк итәм.

Фоат абый буш вакытында тик утырмый, кулында һәр­­­чак пычак белән җи­лем. Җанына рәхәтлек бирә торган шөгыль икән бу.

— Тактаны кисәсе, ышкылыйсы булса, бакчага барам. Ан­да кечкенә генә сараем бар. Төп инструментлар да шун­да саклана. Ә материалны әзерләгәч, пычак белән җилем дә җитә.

Бүген оста күбрәк мәчет ма­кетларын эшләү белән мәш­гуль. Аерым бер бинаның фотосурәтенә карап, агачтан нәкъ шундый кечерәйтелгән күчерелмәсен ясый. Аннан аны буйый.

— Мине Чаллыда күпләр бе­лә, — диде Фоат абый. — Шәһәрнең Дуслык йорты бе­лән дә тыгыз элемтә­дә то­рам. Сандык, башка милли әй­берләрнең кечкенә күчер­мә­сен ясап бирдем. Кайчан барсам да, ачык йөз белән каршы алалар. Әле Рәхмәт хаты да тап­шырдылар. Ә туган ягымда барлыгымны да белмиләр.

Озын сүзнең кыскасы, киләсе елга 70 яшен тутыручы Фоат Закиров Саба урман ху­җалыгы тарихы музее җи­тәкчелегенә рән­җүле. Ә бит мондый кешеләрне адым саен очратмыйсың. Эшләнмәләреннән күренгәнчә, Фо­ат абый чын сәнгать әсәр­лә­ре ясый.

“Алай түгел, болай ул!”

Әлеге вакыйгадан читкә ки­теп, бер вакыйга языйм әле. Күптән түгел эшкә бер язу­чы ханым килде. (Исемен күрсәтмим). Хикәяләрен бас­тыруыбызны сорады.

— Бер басылган хикәяне бирмибез шул. Беркайда да чыкмаган әсәр кирәк, — дидем.

Күреп торам: язучы ханым үп­кәләде. Югары тонда сөй­ләшә башлады.

— Шулай инде, картлар бе­рәүгә дә кирәк түгел. Сезнең басманың минем турында бер тапкыр да язганы юк, — ди.

— Ярар, баш мөхәррир бе­­лән сөйләшеп бетерербез, шалтыратырмын, — дидем.

— Шалтыратмагыз, кирәк тү­гел. Барысын да аңладым. Картлык сезгә дә килә ул, — дип, шап итеп ишекне ябып чыгып китте.

Дөресен әйтим, кәеф кырылды. Беренчедән, чынлап та кайдадыр бер басылган язманы бирмибез, бу мин уйлап чыгарган кагыйдә тү­гел. Икенчедән, язучы апага: “Баш мөхәррир белән сөй­лә­шермен”, — дидем бит…

Соңрак бу хәлгә анализ ясадым: язучы апа игътибар сорап кергән. Бәлки, якыннарына яки бүтән кешегә үп­кә­ләгән чагыдыр. Мөгаен, иҗа­ты, тормышы турында со­­рашырга кирәк булган. Чәй дә тәкъдим итәсе калган. Никтер башка килмәде, хәзер бит бөтен кешенең ва­кыты тыгыз, баш-аяк эш­кә чум­дык. Озын сүзнең кыскасы, кичке якта аңа шалтыраттым. Тавышымны ишет­кәч, аптырап калды, күрәсең, көтмәгән. Иртән ишекне шап итеп ябып чыгып киткән апа биш минут эчендә “җаным” дип сөй­ләшә башлады. Яңа хи­кәя язарга вәгъдә бирде. Ә бит бер җылы сүз җитте! Ике­безнең дә күңел булды. Әллә кайчан таныш кеше­ләр кебек саубуллаштык.

Әлеге вакыйганы Саба ур­­ман хуҗалыгы тарихы музееның мөдире Рузия Газизуллинага да сөйләдем. Ни өчен дигәндә, Фоат абый За­­киров миңа шул очракны ис­кә төшерде.

— Кайчандыр урман хуҗалыгында эшләгән, бүген Чаллыда яшәп, агачтан төр­ле сувенирлар ясаучы кеше­не рәнҗеткәнсез икән, — дидем.

— Фоат абый музейга бир­­­гән әйберләрен кире алам, диде. Ә мин аны ничек бирим? 2007 елда Фоат абый аларны музейга бүләк иткән. Ул вакытта әле бире­дә эшләми идем. Шул турыда ике арада килешү төзел­гән. Рәсми рәвештә ул агач эш­ләнмәләр музейның экспонатлары булып санала. Теләгән очракта да аларны бирә алмыйм.

Әлбәттә, Фоат абыйга му­зейга бүләк иткән әйберләре кирәк түгел. Атна саен яңаларын ясый бит ул.

— Аның әйберләре читтә торамы? — дим.

— Музейда ике зал бар. Фоат абыйның кул эшлән­мә­­ләре махсус зур яктыртыла торган витринада, беренче күргәзмә залында. Залның иң түрендә, әл­бәттә, Са­ба урман хуҗалыгы җитәк­че­­­се Нургали Миңнехановка багышланган экспонатлар. Башкалар да сүземне җөп­ләр: Нургали ага — бистәне аякка бастырган олы шә­­­хес. Мәк­тәпле, балалар бак­чалы, мәдәният йортлы, сырхауханәле, газлы, сулы, юллы иткән. Ә Фоат абыйның кул эшләнмәләрен Нургали Миң­неханов истәлек­лә­ре янына куеп булмый. Эш монда шәхесләрнең зурлыгында тү­гел, ә ае­рым таләп­ләр бар.

Саба урман хуҗалыгы та­рихы музее рәсми рә­вештә 2004 елның 24 мартында ачылган. Агач бүрә­нәдән эш­ләнгән, бай экспонатлы матур урын ул. Музейга килүче­ләр күп икән.

— Фоат абыйның бер танышы музейга килгән булган, — дип сүзен дәвам итте Ру­зия Газизуллина. — Мин ул көнне юк идем. Экспонатларны карап йөргән, тик Фо­ат абыйның кул эшлән­мә­лә­рен тапмаган. Ничек күр­мә­гән, гаҗәп! Шул вакыт Фоат абый миңа шалтыратты. Гаепли башлагач, катырак әйт­тем, ахры. Тик тавыш күтәр­мә­дем…

…Бер карасаң, юк кына әй­бер кебек. Тик олы яшьтә­ге кеше өчен проблема ул — аның хезмәтенә тиешле бәя бирмәгәннәр. Музей мө­дире Рузия моңа төшенде булса кирәк, Фоат абыйга шал­тыратып, җайлап сөй­ләш­кән.

— Сабага кайтырга уйла­са­гыз, алдан хәбәр бирерсез. Музейга балаларны чакырырбыз, агач эше буенча осталык дәресе үткәрерсез, — дигән. (Рузия сер итеп ке­нә әйтте, остага Рәхмәт хаты да бирергә җыеналар — Р.Р.)

Шул ук кичне Фоат абый канәгать булып миңа шалтыратты: “Яклаучым бар дип тойдым. Минем проблеманы күтәргәнгә зур рәхмәт сез­гә”, — диде ул.

Аздан да күңел була, юктан да хәтер кала, ди халык. Бу чынлап та шулай. Ә өлкә­нәя барган саен әби-баба­ла­рыбыз, әти-әниләребезнең күңелләре тагын да неч­кәрә. Әлеге мисаллар шуңа та­гын бер дәлил. Алда телгә алган язучы апа әйт­кәндәй, картлык барыбызга да килә. Өлкәннәргә карата сабыр, их­тирамлы булсак иде.

Руфия РӘХМӘТУЛЛИНА.